TEST: EVE Audio TS107, TS108 & TS110

Subwoofer w studiu nie jest elementem niezbędnym. Są jednak przypadki, kiedy staje się ważnym uzupełnieniem toru odsłuchowego, pozwalając po prostu usłyszeć więcej. Niestety jednak nie jest on zawsze receptą na lepsze brzmienie - to narzędzie, które trzeba wykorzystywać z pełną świadomością, a co najgorsze, efekty jego działania są bardzo mocno zależne od różnych innych czynników.

Tak się składa, że o ile na temat monitorów studyjnych powiedziano już do tej pory bardzo dużo, o tyle o subwooferach informacji jest niewiele. Często więc egzemplarze, które można spotkać w systemach studyjnych bywają źle dobrane i zamiast precyzyjnie pokazywać szerszy zakres częstotliwości odsłuchiwanego materiału, zakłamują go. Być może dlatego wielu realizatorów unika subwooferów podczas pracy, włączając je jedynie do robienia mocniejszego buczenia podczas finalnego odsłuchu dla klientów...

Do testu przyjechały trzy subwoofery niemieckiej firmy EVE Audio. Różnią się one wielkością, mocą, zastosowaniem - będzie to więc doskonała okazja, aby podczas ich testu przybliżyć także nieco zagadnienia związane z wyborem i zestrojeniem toru sygnałowego.

Budowa

Seria TS składa się z czterech urządzeń - TS107, TS108, TS110 i TS112. To co je od siebie różni to wielkość głośnika oraz moc. Do testu otrzymałem pierwsze trzy. TS112 to już naprawdę spory kolos z 12 calowym głośnikiem. Żeby usłyszeć jego możliwości trzeba by posiadać naprawdę spore pomieszczenie odsłuchowe. Zakładam jednak, że niewiele osób ma dostęp do reżyserki o wymiarach 100m2, zatem większą wartość będzie miało sprawdzenie trzech mniejszych modeli.

Tutaj należy wspomnieć o pierwszej ważnej sprawie kluczowej dla poprawnego wykorzystania możliwości subwoofera - wielkość pomieszczenia, w którym będzie pracował. Pamiętajmy, że niskie częstotliwości to długa fala - zwyczajnie potrzebujemy przestrzeni żeby je usłyszeć - inaczej nawet wyposażeni w ogromny subwoofer wciąż będziemy narzekać na zbyt nisko schodzący bas, podczas gdy po drugiej stronie ulicy sąsiadowi pękać będą szklanki... Z tego powodu już samo pomieszczenie daje wyraźne ograniczenie zakresu częstotliwości jakie usłyszymy, więc nie ma sensu wydawać fortunę na subwoofer schodzący np. do 16Hz jeśli siedzimy w małej reżyserce, w której już poniżej 40 Hz skuteczność słyszalnego basu maleje... Dlatego właśnie producenci oferują różne modele subwooferów, zamiast jednego, najlepszego. Nie inaczej jest z EVE Audio.

Spójrzmy w dane techniczne - TS107 oferuje głośnik 6.5 calowy, 100W mocy i pracę (spadek -3dB) 36-300Hz. TS108 już zdecydowanie większy z 8-calowym głośnikiem, 150W mocy i pasmem 33-300Hz. TS110 to już na prawdę duży i ciężki sub z 10-calowym głośnikiem, 400W mocy i pasmem 29-300Hz. Jak widać różnice w dole pasma są stosunkowo niewielkie, za to wpływa to zdecydowanie na wzrost gabarytów kolejnych modeli i ceny. Na szczęście może okazać się, że wcale nie potrzebujemy najdroższego i największego.

Wróćmy do konstrukcji EVE Audio. Na rynku spotkać można dwa typy subwooferów - z otworem bass reflex, oraz zamknięte - bez otworu. W pierwszym przypadku urządzenia z „dziurą” pozwalają uzyskać niższy bas, są bardziej wydajne w niskich zakresach, ale też ograniczone tzw. strojeniem otworu bass reflex - czyli potrafią faworyzować zakres pasma, do reprodukcji którego został obliczony otwór rezonansowy. Tego problemu nie mają zamknięte konstrukcje bez otworu, które mogą pracować bardziej liniowo, jednak z reguły nie schodzą już tak nisko, co powoduje konieczność ingerencji w pasmo za pomocą wydajnych filtrów wpływających przy okazji na zwiększenie zniekształceń...

Podstawową jednak cechą różniącą obydwie konstrukcje jest tzw. odpowiedź impulsowa - czyli „szybkość” niskich częstotliwości. Konstrukcje z otworem są wolniejsze (bas jest w nich kompresowany i „wydmuchiwany”), a konstrukcje bez otworu szybsze. Te ostatnie jednak potrafią się dławić podczas pracy co wprowadza zniekształcenia. Jak widać nie ma konstrukcji idealnej, a walka z fizyką jest nierówna...

Pewnym antidotum na te bolączki jest trzeci rodzaj konstrukcji - zamknięta z membraną bierną. To nic innego jak drugi głośnik, który nie posiada cewki - jego membrana wychyla się zależnie od pracy głównego głośnika. Dzięki temu wytwarza się w obudowie specyficzny układ ciśnienia i pracy między głośnikiem i membraną bierną, co pozwala głośnikowi na niczym nie zmącony wychył jego membrany, dynamiczną pracę i brak kompresji ciśnienia w obudowie mogącego wpływać na zniekształcenia. Powietrze nie jest wyrzucane z obudowy (nie ma otworu), co zapewnia doskonałą szybkość niskich częstotliwości. Ten rodzaj konstrukcji jednak jest dość rzadko stosowany ponieważ jest dość trudny do zaprojektowania - wymaga wielu dokładnych obliczeń i odpowiedniego zestrojenia membran, pojemności obudowy i kilku innych elementów... Wszystkie subwoofery EVE Audio zostały wykonane właśnie w oparciu o membranę bierną. To oznacza poważne wyzwanie dla konkurencji, a zarazem obietnicę nieprzeciętnych osiągów. Sprawdźmy.

Możliwości

Subwoofery EVE Audio to dość specyficzna konstrukcja - wykonane są w domenie cyfrowej. O co chodzi? Od dawna wiadomo, że nic tak nie zwiększa zniekształceń i poziomu szumów jak wszelkiego rodzaju filtry. Dlatego wszelkie filtry wpływające na zakres częstotliwości postanowiono zrobić w domenie cyfrowej. Analogowy sygnał zamieniany jest na cyfrowy, potem zmieniany filtrami, a następnie dekodowany do analogowego. To gwarantuje sporą dynamikę i małe zniekształcenia. Wszystkie trzy modele mają głośniki zamontowane na froncie, a od spodu, skierowane w podłogę znajdziemy membrany bierne.

Spójrzmy na tylną ścianę i dostępne gniazda. Sygnał możemy doprowadzić dwoma zbalansowanymi gniazdami XLR, ale także dodatkowymi LFE. Mamy do dyspozycji także dwa gniazda wyjściowe XLR umożliwiające podłączenie satelit i sterowanie całym systemem nagłośnieniowym z poziomu subwoofera. Dodatkowo modele TS107 i TS108 wyposażono w niezbalansowane wejście RCA, dzięki czemu możemy łatwo wykorzystać te subwoofery w instalacji audio kina domowego. Nieopodal gniazd zamontowano także mini przełączniki sterowania dodatkowymi funkcjami: przełączanie poziomu wejściowego +8/+22dB (dla TS110 +7/+22), zablokowanie ustawień filtrów, blokada ustawionej głośności, oraz w modelu TS107 i TS108 włączenie funkcji uśpienia po 10 minutowej przerwie w aktywności.

Najistotniejsze dla działania subwoofera regulatory umieszczono na płycie przedniej. Znajdziemy tutaj dwa pokrętła (po naciśnięciu działają jak przełączniki). Za ich pomocą możemy oddzielnie kontrolować głośność subwoofera oraz zestawu razem z satelitami, a także konfigurować filtry. Możliwe jest niezależne odcięcie zakresu częstotliwości dla satelit poniżej 80Hz, oraz subwoofera powyżej (60hz, 70Hz, 80Hz, 90Hz, 100Hz, 120Hz, 140Hz, oraz tryb LFE 300Hz). Możemy także odwrócić fazę o 180 stopni. Wskazania, w tym głośność, widoczne są dzięki diodowej podziałce wokół pokręteł. Żeby poprawić wygodę pracy producent wyposażył subwoofery w pilota, którym możemy zmieniać parametry filtrów oraz głośność. Świetny pomysł, zważywszy, że często subwoofer ląduje w mało dostępnym miejscu (np. pod biurkiem) lub w sporej odległości od słuchacza.

Na uwagę zasługuje specjalnie opracowany przez firmę EVE Audio głośnik. Ma on bardzo sztywną membranę i dość sztywne, gumowe zawieszenie ze sporym zakresem wychyłu. Generalnie subwoofery zbudowane są pancernie i dość sporo ważą (kolejno: 8.2 kg, 11.5 kg, 19.6 kg). Wyglądają przy okazji bardzo elegancko i świetnie będą się prezentować nie tylko w studiu, ale także w salonie jako uzupełnienie kina domowego.

Działanie

Ponieważ, jak wspomniałem na początku, możliwości subwoofera w zakresie reprodukcji niskich częstotliwości zależą nie tylko od niego samego, ale także od pomieszczenia, w którym pracuje, przetestowałem urządzenia w dwóch środowiskach akustycznych - niewielkiej, studyjnej reżyserce o powierzchni około 10m², oraz w dużym salonie 60m² we współpracy z zestawem Hi-Fi jak i kinem domowym.

EVE Audio TS107

Zacznijmy od najmniejszego TS107. Przyznam szczerze, że nie zdobył on mojego zaufania wyglądem. Niewielkie wymiary nie zapowiadały, żeby wydobył się z niego niższy dół niż z satelit o podobnych gabarytach. Tymczasem TS107 jest dla mnie największym zaskoczeniem tego testu. Według producenta schodzi do 36Hz i to naprawdę słychać! Producent deklaruje, że idealne nadaje się do małych pomieszczeń max 15m² - w 10 metrowej reżyserce studyjnej spisywał się doskonale oferując zadziwiająco niski dół i świetny zapas mocy. Z pewnością może stanowić idealne uzupełnienie zestawu 2+1 dla małego studia projektowego lub domowego. Zadziwiająco dobrze poradził sobie także w dużym salonie i właściwie już na starcie zdyskredytował typowo konsumencki, większy od niego subwoofer kina domowego... Świetna wydajność i doskonałe brzmienie.

Zachęcony rezultatami pierwszego testu podłączyłem większego brata - TS108. Niby tylko kilka herców niżej niż poprzednik, ale głębokie brzmienie od razu pokazało, że większe wymiary i moc stoją po stronie fizyki... To bardzo równy subwoofer, który potrafi zejść bardzo nisko zapewniając ogromną dynamikę w niskim paśmie. Potężnie zatrząsł reżyserką, pokazując, że zbliżone pasmo przenoszenia satelit jest mocno naciągane... Idealnie sprawdził się w salonie podczas pracy w zestawie Hi-Fi - głębokie brzmienie kontrabasu wyrywało trzewia, a odgłosy wybuchów w zestawie kina domowego odbierały oddech... Na uwagę zasługuje bardzo równa praca w przedziale 30-50Hz. Większość subwooferów, szczególnie tych z bass reflexem podbija częstotliwości, na które jest nastrojona - przeważnie okolice 40-47 Hz. Tutaj jednak mamy liniową pracę, dzięki czemu możemy dokładnie usłyszeć, co realnie dzieje się w przedziale niskich częstotliwości. To idealny sub do średniej wielkości pomieszczeń, ale jak pokazała praktyka - w pełni użyteczny w niewielkich reżyserkach (o ile gdzieś go upchniemy) ale i bez problemu starczy mu mocy do pracy w dużych, nawet 60-metrowych przestrzeniach.

EVE Audio TS108

Ostatni test przypadł na największy model - TS110, który z racji gabarytów i wagi zmuszał do odrobiny wysiłku podczas przemieszczania i ustawiania. Spodziewałem się po nim trzęsienia ziemi, a tymczasem po zainstalowaniu w reżyserce... jakoś mało basu?... Odkręciłem więc porządnie moc wyjściową (400W!) lecz nie przyniosło to wymiernego efektu - bas był niewiele głośniejszy od TS108, a przecież do dyspozycji było 400W mocy! Skonsternowany wyszedłem ze studia na zewnątrz żeby się przewietrzyć i dać słuchowi odpocząć. Wtedy zostałem porażony niskimi częstotliwościami, które przez uchylone okno niczym przez otwór bass reflex wydmuchiwane były ze studia...

Jaki z tego morał? Fizyki się nie da oszukać. TS110 doskonale pracuje w niskim paśmie, ale nie usłyszymy go w małej reżyserce, dopóki się nie oddalimy na sensowną odległość od źródła dźwięku. TS110 dysponuje ogromnym dołem, przy czym jego charakterystyka przesunięta jest właśnie w rejony najniższych częstotliwości. Oznacza to, że jeżeli usłyszymy częstotliwości okolicy 100Hz na podobnym poziomie głośności co w TS108, to mamy gwarancję, że po drugiej stronie ulicy rozpętaliśmy tajfun częstotliwości z pogranicza 28Hz. Przeniosłem więc subwoofer do salonu chcąc usłyszeć go w bardziej odpowiednich warunkach. Rzeczywiście przyniosło to zmianę, chociaż najwięcej basu tym razem było na tarasie, a nie wewnątrz budynku...

EVE Audio TS110

TS110 to potężny i bardzo wydajny sub, ale nie wykorzystamy jego możliwości brzmieniowych bez odpowiedniego (dużego) pomieszczenia. To maszyna do niszczenia produkująca potężną falę uderzeniową, ale jeśli dysponujemy średnim lub małym pomieszczeniem, to mniejsze modele dadzą poczucie lepszej kontroli nad basem i subiektywne odczucie lepszego wypełnienia pasma niskich częstotliwości. Testowane subwoofery dzięki wbudowanym filtrom zestawiałem z różnymi satelitami. Po odpowiednim podcięciu pasma pracowały bardzo spójnie i prawidłowo, dając wgląd do szerokiego zakresu częstotliwości. Osobiście najbardziej użytecznym dla mnie okazał się model TS108. Jego gabaryty pozwalają na montaż nawet w niewielkich reżyserkach, a parametry dzielnie bronią przed konkurencyjnymi, większymi konstrukcjami.